Hành trình nghiên cứu: Khi âm nhạc không chỉ được hát mà còn phải được hiểu
Khi quyết định theo đuổi con đường nghiên cứu âm nhạc, Khánh Ly đã bước vào một con đường không nhiều nghệ sĩ chọn, và càng ít người đi đến tận cùng của nó.
Cô từng nói một câu giản dị nhưng đầy lý do:
“Nếu tôi chỉ hát, tôi chỉ chạm đến người nghe.
Nếu tôi nghiên cứu và dạy, tôi truyền cảm hứng cho cả thế hệ.”
Luận án Tiến sĩ của cô với đề tài:
“Tác phẩm thanh nhạc Nga trong đào tạo thanh nhạc chuyên nghiệp tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam”
không phải là một lựa chọn vô tình.
Nó bắt nguồn từ một câu chuyện của hơn mười năm trước.
Một buổi chiều ở phòng tập cũ
Năm ấy, Khánh Ly còn là giảng viên trẻ. Cô nghe một học trò hát nhạc Nga với kỹ thuật đẹp nhưng… thiếu linh hồn.
Bài hát tròn trịa, đúng nốt, đúng nhịp, nhưng không “chạm”.
Cô hỏi:
— “Em hiểu bài hát này nói điều gì không?”
— “Dạ… em chỉ hát theo mẫu ạ.”
Hôm đó, Khánh Ly trở về nhà và suy nghĩ rất lâu.
Cô mở lại những tác phẩm Nga mà mình từng hát.
Cô nhận ra: vấn đề không nằm ở học trò, mà nằm ở giáo trình, phương pháp và cách tiếp cận văn hóa.
“Người Việt hát nhạc Nga” – đó là một câu chuyện lớn, một khoảng trống mà ít ai đặt câu hỏi nghiêm túc. Và chính khoảng trống ấy đã dẫn cô đến quyết tâm nghiên cứu sâu hơn, để tìm ra một phương pháp phù hợp với giọng hát Việt Nam nhưng vẫn giữ được tinh thần âm nhạc đặc trưng của trường phái Nga.
Luận án Tiến sĩ không chỉ mang tinh thần học thuật, mà còn là:
“một cánh cửa mở, một chìa khóa để thế hệ sau hát đúng hơn – và hiểu hơn”.
Triết lý giảng dạy: Dạy giọng hát, dạy cả nhân cách nghệ sĩ
Trong giới thanh nhạc, Khánh Ly nổi tiếng là người kỹ tính nhưng không khắt khe.
Cô không chạy theo những khuôn mẫu cứng nhắc, mà quan sát năng lực tự nhiên của mỗi học trò.
Cô nói:
“Không có hai giọng hát giống nhau.
Công việc của tôi không phải biến các em thành phiên bản của ai khác,
mà giúp các em tìm được giọng hát thật của chính mình.”
Hơi thở là sự sống của giọng hát
Khi dạy, cô đặc biệt chú trọng vào hơi thở.
Cô gọi đó là “cột sống vô hình của giọng hát”.
Có buổi học, cô yêu cầu cả lớp… bỏ hát, chỉ ngồi thở trong im lặng suốt 20 phút.
Nhiều sinh viên ngạc nhiên.
Cô cười:
“Khi các em biết thở đúng, các em biết hát đúng.
Khi các em biết dừng lại để thở, các em biết cách bình tĩnh với cuộc đời.”
Đó là triết lý mà không phải ai cũng hiểu ngay, nhưng học trò nào cũng sẽ mang theo suốt đời.
Nghiêm túc nhưng không áp lực
Một học trò chia sẻ:
“Cô không bao giờ phê bình em trước lớp, cô luôn nói chuyện riêng. Có hôm em hát tệ, cô chỉ đặt tay lên vai và nói: ‘Hôm nay em mệt, không sao. Ta tập từ đầu.’”
Khánh Ly không xem sai sót là thất bại, mà xem đó là một phần tự nhiên của quá trình trưởng thành.
Triết lý của cô giản dị:
“Âm nhạc là nơi con người được quyền yếu mềm, nhưng không được quyền bỏ cuộc.”
Cuộc sống đời thường: Một Khánh Ly khác – nhẹ nhàng, tinh tế và an nhiên
Không nhiều người biết rằng ngoài sân khấu và giảng đường, Khánh Ly là người sống rất… im lặng.
Cô thích buổi sáng với tách cà phê
Không cần đồ uống cầu kỳ, chỉ 1 ly cà phê và một bản nhạc cổ điển nhẹ nhàng.
Buổi sáng là thời gian cô “nói chuyện với chính mình”.
Cô thích những thứ giản dị
Một đĩa khoai nướng Thái Nguyên,
một đoạn đường vắng có tán cây che,
một chiều gió lạnh đủ để khoác khăn,
một cuốn sách âm nhạc cũ…
Và hay lái xe ô tô lang thang 1 mình trong đêm.
Đó là thế giới nơi cô “lấp đầy” năng lượng sau những ngày dài làm việc.
Những khoảng lặng trong nghệ thuật – và cách Khánh Ly đối diện
Hầu hết nghệ sĩ đều trải qua những giai đoạn “tuột dốc”, không cảm hứng, không sáng tạo, thậm chí mất niềm tin.
Với Khánh Ly, khoảng lặng đến vào thời điểm cô chuẩn bị cho luận án Tiến sĩ.
Cô kể:
“Có giai đoạn tôi như bị hút vào tài liệu, vào phân tích, đến mức mất cả cảm xúc khi hát. Tôi sợ mình sẽ không còn hát được như trước.”
Nhưng cô không trốn chạy.
Cô quay lại với phòng tập cũ, hát những bài dân ca mình từng hát thuở nhỏ.
Hát để tìm lại gốc rễ.
Và rồi cô nhận ra:
“Âm nhạc không bao giờ rời bỏ mình. Chỉ có mình đôi lúc đi lạc.”
Sau đó, cô thu âm album “Lời ru nguồn cội” như một cách trở về và khởi đầu mới.
Tình yêu dành cho học trò – sự bền bỉ của một người gieo hạt
Điều đặc biệt ở Khánh Ly là cô không xem mình là “người đứng cao hơn”.
Trong lớp, cô luôn xưng “cô – em”, nhiều học trò nhắn tin lúc 11 giờ đêm hỏi về kỹ thuật, cô đều trả lời:
“Em thử gửi bản thu cô nghe xem.”
Dù mệt, cô vẫn nghe, vẫn chỉ ra từng lỗi nhỏ.
Không phải vì trách nhiệm bắt buộc, mà vì cô thực sự yêu công việc này.
Cô bảo:
“Một người thầy tốt không tạo ra học trò giống mình.
Một người thầy tốt tạo ra những người có thể giỏi hơn mình.”
Sự tử tế đó tạo ra uy tín của Khánh Ly trong giới thanh nhạc.
Nhiều học trò của cô đã trở thành ca sĩ, nghệ sĩ biểu diễn…
và họ vẫn luôn nhắc đến cô như người đặt viên gạch đầu tiên.
Chọn lối đi riêng – và kiên định với nó
Giữa thị trường âm nhạc đầy biến động, nhiều nghệ sĩ chọn tham gia gameshow, ra sản phẩm theo trào lưu, hoặc chạy theo sự nổi tiếng nhanh.
Khánh Ly chọn con đường khác:
- Hát thính phòng,
- Nghiên cứu âm nhạc,
- Giảng dạy,
- Phát triển nhân lực trẻ.
Cô không chạy theo thị hiếu.
Cô không đánh đổi cá tính nghệ thuật.
Cô cũng không tìm kiếm sự ồn ào.
Sự nghiệp của cô như chính con người cô: “chậm – chắc – sâu – và bền”.
Người thắp sáng tri thức bằng giọng hát và trái tim
Trong mỗi sân khấu, Khánh Ly hát bằng toàn bộ nội lực.
Trong mỗi trang nghiên cứu, cô viết bằng trí tuệ và sự chiêm nghiệm.
Trong mỗi lớp học, cô đứng trên bục bằng tình yêu dành cho sự trưởng thành của người khác.
Một nghệ sĩ không chọn con đường dễ dàng.
Một người thầy không chọn điều nhẹ nhàng.
Một nhà nghiên cứu không chọn sự an phận.
Nguyễn Khánh Ly là minh chứng rằng:
“Âm nhạc không chỉ để nghe.
Âm nhạc còn để hiểu, để sống và để trao truyền”.
Bằng giọng hát, cô chạm đến trái tim khán giả.
Bằng tri thức, cô mở đường cho thế hệ trẻ.
Bằng sự chính trực, cô giữ vững vẻ đẹp của nghề.
Và cũng như dòng nước lặng của hồ Gia Sàng, âm nhạc của Khánh Ly không ồn ào nhưng sâu thẳm, không hào nhoáng nhưng bền bỉ – cứ thế lan tỏa, thấm vào đời sống, vào những tâm hồn đang tìm kiếm sự tinh tế trong nghệ thuật Việt Nam.
Hoặc